Jeden z najstarszych nagrobków muzułmańskich w Polsce znajduje się w Zastawku

Łukasz Węda ze Stowarzyszenia Rozwoju Miejscowości Studzianka przypomniał, że Tatarzy pojawili się w okolicach obecnej Białej Podlaskiej i Terespola za sprawą króla Jana III Sobieskiego, który w zamian za zaległy żołd nadał im ziemie w 1679 roku. „To osadnictwo było kontynuowane przez kolejnych królów, którzy osadzali tu następnych dowódców, dając im ziemie, szlachectwo, herby. Tatarzy mieli za zadanie bronić Rzeczpospolitej, w zamian za to byli zwolnieni z podatku” – przypomniał regionalista.

Mizar (cmentarz tatarski) w Zastawku jest jednym z najstarszych zabytków islamu na ziemiach polskich. Jego historia sięga ponad 300 lat. W tym miejscu znajduje się pochodzący z 1704 r. nagrobek należący do płk. Samuela Koryckiego, który był żołnierzem króla Sobieskiego. „To jeden z najstarszych nagrobków muzułmańskich w Polsce – dokładnie drugi” – sprecyzował Węda. Spoczywa tu też Jakub Murza Buczacki (1745-1838), jedyny poseł na sejm Królestwa Polskiego.

W rejonie Małaszewicz i Terespola mieszkali Tatarzy, żołnierze i ich rodziny. W Zastawku pochowani są głównie Buczaccy, Józefowicze, Koryccy, Iljasiewicze. Do dzisiaj zachowało się ponad 50 nagrobków. „Większość została zniszczona i rozebrana na różnego rodzaju budulec. Część płyt odnaleziono w XX w. podczas budowania drogi” – wyjaśnił Węda.

Na nagrobkach widnieją napisy po polsku i rosyjsku. Po arabsku są tylko wersety z Koranu albo słowa Szahady, czyli wyznania wiary. Zgodnie z tradycją mogiły zwrócone są w stronę Mekki i Medyny. Na nagrobkach można odnaleźć półksiężyce i gwiazdy jako symbol islamu. Pojawiają się też motywy roślinne, zoomorficzne.

Najmłodszy pochówek pochodzi sprzed I wojny światowej. „Stopniowo społeczność tatarska zmniejszała się. Ze względu na rusyfikację zaczęli poszukiwać innych źródeł dochodów i wyjechali z tych rejonów. Niewielu z nich przeszło na służbę carską, część pracowała w urzędach, administracji. Po I wojnie światowej nikt nie chciał się przyznawać do pochodzenia tatarskiego” – wyjaśnił regionalista.

Zapytany, czy dzisiaj w tych okolicach mieszkają jeszcze Tatarzy wyjaśnił, że są to głównie rodziny już bardzo zasymilowane, czyli nie wyznają islamu. „Mogą mieć tylko rysy tatarskie, ale nie kultywują tradycji tatarskich” – dodał.

Mizar położony jest wśród drzew na niewielkim wzgórzu przy drodze głównej z Piszczaca do Terespola. W 2019 r. odrestaurowano parę nagrobków dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanych Fundacji Dziedzictwa Kulturowego.

Cmentarz w Zastawku należy do Muzułmańskiego Związku Religijnego RP. Opiekuje się nim także Stowarzyszenie Rozwoju Miejscowości Studzianka, które pielęgnują tradycje tatarskie poprzez organizacje wydarzeń kulturalnych, sportowych, kulinarnych czy łuczniczych.(PAP)

gab/ aszw/